Gác chuông chùa Trăm Gian, một kiệt tác kiến trúc Phật giáo Việt Nam.

Truyền thuyết về Đức Thánh Bối

Chùa Trăm Gian còn thêm thêm tên thường gọi dân gian là chùa Sở, chùa Núi hay chùa Tiên Lữ. Tương truyền, ngôi chùa này được xây dựng vào năm Trịnh Phù thứ 10 (năm 1185), thời vua Lý Cao Tông. Chùa Trăm Gian nổi tiếng trong vùng vì ngoài thờ Phật còn thờ Đức Thánh Bối ở cung thánh bên trái của Thượng tích điện điện và chỉ có nhà sư trụ trì vừa vừa mới được vào hành lễ.

Xem thêm: nhà ống tân cổ điển 3 tầng

Đức Thánh Bối tên tục là Nguyễn Bình An đạo hiệu Đức Minh Chân Nhân, người gốc làng Bối Khê (huyện Tkhô hanh Oai, thành phố thủ đô) đã tu luyện ở đây thành thánh. Khi sống, ngài có nhiều phép lạ, có tích lấy cà muối và nấu một niêu cơm mà cả trăm người thợ ăn không hết. Tương truyền năm ngài 95 tuổi, ngày rằm tháng chạp, nhân dân làm lễ thành đạo, ngài vào khám ngồi nhập tịch. Đến mùng 4 Tết khi đệ tử xuất hiện khám, mùi thơm tỏa ra khắp nơi. Dân làng và đệ tử đã xây tháp để lưu giữ kim thân và tôn thờ là “Đại thánh Khai sơn Bình đẳng Hành nghĩa tín Bồ tát”. Từ đây, hàng năm vào trong ngày mùng 4 tháng Giêng tổ chức liên hoan để tưởng nhớ đến Đức Thánh Bối và kéo lâu năm đến mùng 6 tháng Giêng hàng năm.

Vẻ đẹp uy nghi nơi chùa Trăm Gian.    

Trong tiệc tùng, lễ hội chùa Trăm Gian có tổ chức những cuộc tế lễ trọng thể và rước kiệu thánh linh đình, còn tổ chức những cuộc thi cỗ phụ thâny và trình rối cạn. Đoàn khách từ Bối Khê, quê của Đức Thánh Bối sang dự tiệc tùng, lễ hội chùa Trăm Gian được gọi là những cụ Sãi quan anh, gồm 8 cụ ông và 8 cụ bà. Dân xã Tiên Lữ sử soạn cỗ bàn đón tiếp đoàn Bối Khê rất thịnh soạn, cỗ to bày trên mâm vuông hai tầng với đủ những món ăn sang trọng. TS. Nguyễn Quốc Tuấn cho rằng Hội chùa Trăm Gian thực ra cũng là hội làng, hội vùng, tương tự hội làng Phù Đổng

Di sản thiết kế Phật giáo rất dị

Theo những vị bô lão truyền kể, núi Sở vốn là núi Mã (núi con ngựa), cạnh đó có núi So là con hổ, những gò đồi xung quanh có những tên là con Mộc, con Hỏa, con Long... toàn bộ đã tạo phong cảnh hùng vĩ nơi đây.

Chùa Trăm Gian là một quần thể thiết kế thiết kế độc đáo và không giống nhau, tọa lạc trên một quả đồi, những đơn nguyên thiết kế thiết kế của chùa này cộng lại có toàn bộ 104 gian nhà, tạo thành ba cụm thiết kế thiết kế chính: Tam quan, Gác chuông và chùa chính.

Tam quan được cổ nhân xây dựng với hai trụ to tạo một lối đi ở giữa, hai bên là hai tường nối với hai trụ nhỏ. Với lối thiết kế thiết kế này, Tam quan đã mang tính chất chất như cổng đình, đền. Qua Tam quan là một sân gạch ốp men có hai dãy hành lang ở hai bên. Cuối sân là con đường uốn khúc chữ “chi” nâng dần độ cao lên đỉnh đồi đi lên chùa; ở giữa con đường này là rặng thông cổ thụ, tạo dựng lên nét trầm mặc của phong cảnh. Cuối đường gạch ốp men là con đường rẽ phải thì lên nhà bia, còn rẽ trái là đến gác chuông.

Gác chuông nằm trên trục tâm của khu Tam bảo, hơi lệch về phía tây một chút. Phía dưới Tam quan là nhà Giá Ngự nhìn ra mặt hồ sen, nơi đặt kiệu thánh để xem trò múa rối nước, xem những trò chơi dân gian tổ chức ở hồ chào phục vụ nguyệt dưới chân núi, tựa như một khúc sông cong cong tụ phúc.

Tượng rồng được chạm khắc tinh xảo ở chùa Trăm Gian.

Gác chuông chùa Trăm Gian là trong số số ít những gác chuông cổ nhất hiện còn trên đất thủ đô thủ đô hà nội thời nay. Tương truyền, gác chuông được xây dựng vào năm 1693. Gác chuông có lối thiết kế thiết kế kiến trúc “nhất biến tam, tam biến cửu”, bốn bộ vì được đặt trên 16 cột bằng gỗ lim, nhưng triệu tập trên bốn cột cái. Mặt bằng thiết kế thiết kế kiến trúc hình vuông vắn, hai tầng tám mái với toàn bộ hoa đao uốn hắt lên tạo cho gác chuông như một bông sen thanh khô khiết.

Gác chuông tựa như là một tác phẩm thẩm mỹ và làm đẹp thẩm mỹ và làm đẹp có giá trị cao, điêu khắc tinh xảo nhiều hình chạm rồng xen lẫn mây lửa mang phong nhữngh cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18. Hiện nay, gác chuông còn treo một quả chuông cao 1,1m có đề bốn chữ Hán “Quảng Nghiêm cổ tự” được đúc năm Cảnh Thịnh thứ 2 (năm 1794). Trên chuông có khắc một bài minh của Phạm Huy Ích (1751 - 1822), là quan đại thần trải ba triều đại Lê trung hưng, Tây Sơn và Nguyễn.

Từ gác chuông qua khoảng sân hẹp, leo lên trên những bậc đá xanh hình rồng mây, lên trên sân chùa có kê một chiếc sập đá hình chữ nhật rồi tới khu Tam bảo. Khu trung tâm của chùa là một tổng thể thiết kế khép kín, gồm Bái đường, Thiêu hương và Thượng tích điện điện kết thích hợp với nhau thành chữ “công”. Hai bên có hai dãy hành lang lâu năm ăn thông với tòa Tiền đường và Hậu đường, tạo thành chữ “quốc”. Khoảng sân sau Thượng tích điện điện là Phương đình treo khánh, được xem như một nốt son điểm. Ngoài ra, chùa Trăm Gian còn tồn tại thêm vườn tháp mộ những vị sư trụ trì và miếu trấn ở bốn góc đồi.

Các công trình ở hai khu chính và phụ kết nối với nhau một nhữngh hài hòa và hợp lý. Nếu tính gian theo kiểu sẵn mẫu truyền thống lâu đời được phân ra bởi những vì thì tòa Tiền đường bảy gian, nhưng Hậu đường cũng cùng chiều lâu năm nhưng lại sắp xếp thành 9 gian. Thượng tích điện điện chỉ có ba gian nhưng mái trước kéo lâu năm, có tường bên kéo thẳng sang Tiền đường như kiểu chữ “đinh”, tuy vậy phần mái chìa ra khoảng nhỏ ở hai bên Thiêu hương để duy trì truyền thống lâu đời chữ “công” và cũng là để độ sáng lọt vào Phật tích điện điện.

Về hiện vật, chùa Trăm Gian còn lưu giữ được nhiều di vật quý, trong đó đáng kể là đôi rồng đá thời Trần làm lan can thành bậc. Tại chùa Trăm Gian có một53 pho tượng, tất thảy bằng gỗ, một vài ít bằng đất nung, đặc trưng quý là tượng Tuyết Sơn, tượng Quan Thế Âm Bồ Tát. Ở giữa Thượng tích điện điện có một bệ bằng đất nung đỏ hình khối chữ nhật, trên bệ đá là đài sen, xung quanh trang trí nhiều hình động vật và hoa lá, bốn góc có hình chim thần Kim Sí Điểu. Trên bệ thờ đặt những tượng Phật tam thế. Ngoài ra, những bức phù điêu La Hán và Thập tích điện điện chùa Trăm Gian được nhiều nhà nghiên cứu và phân tích cho rằng, này là sự việc phối hợp tuyệt đẹp giữa phù điêu và khối hệ thống tượng tròn trong một ngôi chùa, là một hiện tượng rất độc đáo và không giống nhau, hầu như không hội ngộ ở những trung tâm Phật giáo khác.

Trong số những pho tượng hậu ở trong chùa, nổi trội là pho tượng Đô đốc Đặng Tiến Đông, một quan võ nổi tiếng thời Tây Sơn với thành công đã đánh tan 29 vạn quân Thanh hao xâm lược, giải phóng Thăng Long - Đông Đô khỏi ách đô hộ của quân xâm lược đầu xuân Kỷ Dậu (năm 1789). GS. Phan Huy Lê cho biết thêm năm 1927, con cháu họ Đặng cùng dân làng đã dùng phiến đá của Đặng Tiến Đông trước đây dựng Đặng tướng công bi để "lưu truyền mãi mãi" và mặt sau là bia công đức, bia hậu của ông.

Theo tấm bia Quảng Nghiêm tự bi ký dựng năm Hoằng Định 4 (năm 1603), thì ngôi chùa này đẹp tuyệt vời nhất phủ Quốc Oai. Những thập niên gần đây, ngôi chùa liên tục được tu bổ, tôn tạo nhưng về cơ bản vẫn theo lối cũ. Vì những giá trị nổi trội về thiết kế, nghệ thuật thẩm mỹ và làm đẹp thẩm mỹ và làm đẹp điêu khắc nên năm 1962 chùa Trăm Gian và được Bộ VHTTDL xếp hạng là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp vương quốc.